Kısa sürede klişe rütbesine terfi ettirdiğimiz bir kabulümüz var; “Virüs’ten sonra dünya eskisi gibi olmayacak”...

Güzel.. İlk günlerde ne dediğimizi hiç anlamayan vardı, şimdi üzerinde tepiniyorlar. Paspas sayabilirsiniz; bulaştırarak siliyorlar...

Ona da tamam.. Madem; virüs daha Çin’den yeni çıkarken getirilmiş bu tarife sahip çıkanlar, buyrun bundan sonrasını söyleyin; uluslararası kuruluşlar-IMF, Dünya Bankası, AB, NATO, Birleşmiş Milletler-ne olacak? Tek tek ülkeler ne olacak; ABD, Çin, Rusya, Almanya, İngiltere.. Asıl Türkiye ne olacak? Küresel ekonomi ve oyuncakları ne olacak? Teknoloji kimde kalacak?

Gerekçelendirilmiş ve açık ve madde madde yanıtı olan var mı? Herkesin hepsine yanıtı elbette olamaz ve dahi uzun ve sancılı yıllar içinde oluşacak düzen/sistem ‘organizmadır’, öyle kolay kestirilemez, kestirip atılamaz...

Mesela; yeni dünya için en sık referans verilen kıyas II. Dünya Savaşı ve ardından gelen düzen.. O döneme ait kritik kavşaklar, örneğin Marshall Planı hatta Manhattan Projesi cari kırılma anı için zikredildi...

Bunları hakkınca kavrayabilen bilen var mı? İngiltere Başbakanı yoğun bakıma kaldırılıyor, Birleşik Krallık’ta korku hakim olmasın diye aynı anda Kraliçe çıkıp ulusa sesleniyor. Yani, “güven ve istikrar” 94 yaşında!..

AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen: “Avrupa bilinmeyen bir düşman ve benzersiz bir krizle beklenmedik sırada karşı karşıya kaldı. Avrupa için bir Marshall Planı’na ihtiyaç var”...

Yani?..

Marshall Planı, dünya savaşı sonrası Avrupa ülkeleri için yürürlüğe konulan ABD kaynaklı ve çaplı bir ekonomik yardım paketiydi.

‘AB bununla ne demek istiyor’u, yeni dünya düzenine bildik yöntemlerle geçmenin alameti olarak ve yine ABD’den, virüsle hızlanan siyasi ve ekonomik kırılmaya merhem dilenmek olarak okursanız, stratejik açıdan da yatırırlar yoğun bakıma sizi...

Bu AB’nin dünya ihalesinde kendini pazara sürmesidir! Çin de Rusya da ABD de diğerleri de davetlidir. Kimi ana yüklenici olarak kimi taşeron olarak.

Sonuçları?..

Örneğin kıymeti şu; gelişmelere işte o kadar esneyebilen açılarından bakmak ‘yeni düzenin’ sevdiği bir şey değil!

Bu tür değişimler, yukarıda saydığımız tüm uluslararası kurum/kuruluşları da bu manada dönüştürecek. Haliyle ülkeleri de! Kimileri bu basınca dayanamayacak ve elimizde çökük coğrafyalar kalacak. Sistem değişikliği ana çarkı çıkarıp yerine yenisini takmakla kontrol edilebilecek bir şey değil. Yeni çark olacak ama her bir dişli ayrı ayrı yapılandırılıp, yönetilebilecek! Bu çarkın doğasına aykırı. Bu yüzden bazı dişliler kırılacak. Bazı dişler çekilecek...

AMERİKA OYUNA DÖNEBİLİR Mİ?..

Henry Kissinger, 3 Nisan’da, dünya düzeni ve virüs üzerine bir makale yazdı. (‘The Coronavirus Pandemic will forever alter the world order’, 03/04, WSJ.) Son kitabının isminin “Dünya Düzeni” olduğunu anımsadığımızda daha ilgi çekici hale gelebilir...

Özetle şunları söylüyor; bir, salgınla mücadelede liderliği ele geçirmeliyiz. Aşıyı biz bulmalıyız. 25 Mart’ta şöyle yazmışız; “ABD bir şey yapmak istiyor ama geç kaldı. Muhtemelen uzatma anlarında bir altın gol atmaya çalışacak; o da ‘aşı’ demek. Kimi yorumlar, tıbbi bir ‘Manhattan Projesi’ başlatarak aşıya ulaşmanın hem Amerika’yı hem dünyayı hem seçimleri kurtarabileceği fikrini üretiyorlar”.

Liderliği kimden ele geçireceği gizli özne değil ama asıl hedef orası değil, dünya! İki, ‘ekonomiyi de Amerika canlandırmalı’...

Dünya virüsten önce zaten ekonomik durgunluğa sürükleniyordu, birçok emtia bunun vesilesi veya oyun aracı oldu. Petrol ve altın üzerine kurulan oyunlar hep odur. Bilhassa petrolde ana üretici konumundaki ülkelerin yaptığı hamleleri hep garip hatta irrasyonel buldum ve yazdım da. (Güçlü bir makale olarak öneririm; ‘The Oil Collapse’, 02/04, Daniel Yergin, Foreign Affairs.)

Kissinger’ın, ABD’nin ekonomik liderliği yeniden ele almasını önerdiği satırlar üçüncü maddede, küreselleşmeye, liberalizme ve aydınlanma döneminden kalan mirasa sahip çıkılarak yola devam edilmesini öneriyor. Geçmişten fark, bunun “tedricen” yapılması.

Mealen, ‘Küresel güç dengelerinden çekilmek ülkede ve dünyada sosyal sözleşmelerin dağılmasına neden olabilir’ diyor...

ABD liderliğine, “Amerika’yı içine kapatma, eski pozisyonuna döndür” diyor. Hükümete, Trump’a zımni eleştiri getiriyor ve dünya düzeninin ABD’nin oyuna yeniden dönmesiyle rehabilite edilebileceğini söylüyor.

Kimilerine göre çıkış kapısı kimilerine göre sadece tutunulacak bir dal olarak görülebilir. Ama her ikisi de Amerika’nın dünyaya dönüşü için yeterli gücü olup olmadığıyla ilgili. Kimilerine göre ölüsü bile yeter. Kimilerine göre ise...

Dünya artık o dünya değil...

Kissinger’la aynı soruları tekrarlayabiliriz; şu an küresel kuruluşlar felaketleri öngörebiliyorlar mı? Etkilerini durdurabiliyorlar mı? İstikrarı koruyabiliyorlar mı? Dayanıklılıkları ne kadar? Duyarlılıkları ne kadar? Toplumlar ve insanlar bu düzenin verdiği cevaplara, çözümlere, sözlere inanıyorlar mı?